Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΣΑΝ ΟΡIΣΜΟΣ

Επιστήμη αποκαλείται κάθε ορθολο­γική γνώση που αναπτύσσεται με βάση την παρατήρηση, το συλλογισμό και τον πειραματισμό. Αντιδιαστέλλεται κυρίως με τη γνώμη και την αδιαμεσολάβητη γνώ­ση. Αντικείμενο, έτσι, της επιστήμης είναι να ανακαλύψει και να διατυπώσει τους νόμους στους οποίους υπακούουν τα φαι­νόμενα και στη συνέχεια να τους συγκε­ντρώσει σε θεωρίες.

Στον ενικό («μια επιστήμη») δηλώνει ένα σύνολο γνώσεων που αναφέρονται σε ένα συγκεκριμένο τομέα (φυσική, βιολο­γία). Εξάλλου, όταν αναφερόμαστε στην επιστήμη, εννοούμε το σύνολο των θετι­κών επιστημών.

Η φιλοσοφία έθεσε από παλιά ως στόχο της το στοχασμό γύρω από τις προσιδιά­ζουσες σε κάθε επιστήμη μεθόδους (μεθο­δολογία), καθώς και γύρω από τα διακυ-βεύματα ή τις προϋποθέσεις της επιστήμης εν γένει: κάνουμε λόγο τότε για την επι­στημολογία, η οποία μπορεί εξίσου να α­σκείται από τους ίδιους τους επιστήμονες.

 Η τρέχουσα σημασία της έκφρασης «επιστημονικό πνεύμα» περιγράφει πα­ραδοσιακά τη δεοντολογία του επαΐο­ντα, ο οποίος κατά την άσκηση του επαγ­γέλματος του οφείλει να διαθέτει αφενός ηθικές αρετές (ανιδιοτέλεια, τιμιότητα) και αφετέρου πνευματικές αρετές (δια­νοητική περιέργεια, κριτικό πνεύμα, πνεύ­μα υποταγής στα γεγονότα, αίσθηση του προβλήματος και πίστη στις κατευθυντή­ριες αρχές της επιστήμης).

Η σύγχρονη επιστημολογία* ωστόσο παρατηρεί πως η ορθολογικότητα του επι­στήμονα δε συνίσταται στο σεβασμό -κα­τά την άσκηση μιας αυστηρής και καθολι­κής μεθόδου- των νόμων της γενικής λει­τουργίας του πνεύματος, ανεξάρτητα από κάθε πο λιτισμικό πλαίσιο, γιατί δεν υπάρ­χει αμετάβλητος λόγος.

Οι συνθήκες κατανόησης διαφε'ρουν ανάλογα με τις πε­ριόδους, ενώ το επιστημονικό πνεύμα πε­ριγράφει ακριβώς το σύνολο των νοητι­κών κατηγοριών ή το σώμα των εννοιών -που είναι έγκυρες σε μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο- τις οποίες ο επιστήμο­νας είναι υποχρεωμε'νος να ακολουθήσει κατά την άσκηση της ιδιότητας του: υπό αυτή την έννοια, ο Μπασελάρ κάνει λό­γο για το «νέο επιστημονικό πνεύμα». Ο μεταβατικός χαρακτήρας του σώματος των εννοιών που αποτελούν το περιεχό­μενο του επιστημονικού πνεύματος της στιγμής υπογραμμίζεται από την πρό­σκληση που απευθύνεται στον επιστήμο­να να επιδοθεί σε μια αρνητική εργασία επιδιόρθωσης της προηγουμένης γνώσης. Έτσι, η πρόοδος της επιστημονικής γνώ­σης συνδέεται με την έννοια της επιστη­μολογικής ρήξης.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ