JOHN RAWLS (1921 - 2002 )

20ος ΑΙΩΝΑΣ

       (John Rawls, 1921-2002) Αμερικανός φιλόσοφος. Με τη Θεωρία της δικαιοσύ­νης (Α Τheory of Justice, 1971) προκαλεί συζητήσεις και επικρίσεις από όλο το πο­λιτικό φάσμα.

     Ο Ρολς, για να αντικαταστήσει τον ω­φελιμισμό*, τον οποίο εντοπίζει ως σταθε­ρό θεμέλιο της αγγλοσαξονικής πολιτικής σκέψης, διατυπώνει μια καθαρά φιλοσο­φική υπόθεση (αυτό που ονομάζει «αρχική θέση», της οποίας η λειτουργία είναι συ­γκρίσιμη με αυτή της φυσικής κατάστα­σης όπως εννοείται στον Ρούσσο*) και αναπτύσσει την έννοια της «δικαιοσύνης ως ακριβοδικίας», η οποία είναι ικανή να καθοδηγήσει την πρακτική και ιδιαίτερα  τις πολιτικές επιλογές.

    Ας θεωρήσουμε ότι έχουμε μια ομάδα  ανθρώπων οι οποίοι πρέπει να επιλέξουν τις αρχές κατανομής των αγαθών και των θεμελιωδών προνομίων μιας δυνητικής κοινωνίας . πρέπει να παραδεχτούμε πως αυτοί δεν μπορούν να ευνοήσουν τον ο­ποιονδήποτε, γιατί ούτε οι ίδιοι γνωρίζουν τη μελλοντική προσωπική τους θέση στην κοινωνία αυτή. Για αυτό το λόγο η συμ­φωνία τους πρέπει να στηρίζεται σε δύο αρχές: ο καθένας πρέπει να επωφελείται από ένα ισότιμο δικαίωμα σε ένα όσο γί­νεται πιο διευρυμένο σύστημα «βασικών ε­λευθεριών» αντίστοιχων για όλους, το ο­ποίο ωστόσο θα πρέπει να είναι συμβατό με το ανάλογο σύστημα όλων των άλλων. Φαίνεται έτσι πως η ελευθερία είναι το θε­μελιώδες αγαθό που δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να θυσιαστεί. Η δεύτερη αρχή αφορά την οργάνωση των αναγκαίων ανι­σοτήτων, τόσο των κοινωνικών όσο και των οικονομικών: η οργάνωση θα πρέπει να στηρίζεται «στην ωφέλεια του καθε­νός» και να αφορά θέσεις και λειτουργίες «ανοιχτές σε όλους».

   Έτσι, η ανισότητα είναι ανεκτή, αρκεί να είναι καθολικά επωφελής (να προάγει, λόγου χάριν, την οικονομική δραστηριό­τητα) . Κυρίως οφείλει να συνοδεύεται από μια βεβαιωμένη ισότητα των ευκαιριών και θα πρέπει, δυνητικά τουλάχιστον, να μπορούν να την εκμεταλλευτούν και οι λι­γότερο ευνοημένοι.

   

Η δημοκρατική ισότητα ορίζεται έτσι α­πό τις αρχές της ελευθερίας, της ισότητας των ευκαιριών και της διαφοράς, η ο­ποία νοείται ως δυνατότητα που υφίσταται ήδη πρωτογενώς. Κατά την άποψη του Ρολς, αυτή η σύλληψη αποφεύγει τους σκοπέλους του νεοφιλελευθερισμού, ο ο­ποίος ευνοεί την όξυνση των ανισοτήτων, του μαρξισμού, ο οποίος θυσιάζει τις ελευθερίες, και του ωφελιμισμού, ο οποίος είναι ικανός να παραβιάσει τα ατομικά δι­καιώματα με το πρόσχημα της βελτίωαης της κοινής ζωής.

    

     Στον συνέχεια στον Πολιτικό φιλευθερισμό (Political Liberalism, 1993), ο Ρολς επιχειρεί να θέσει σε ρεαλιστική εφαρμο­γή το ηθικό αίτημα (συγκρίσιμο με το κα­ντιανό σχέδιο της καθολικότητας) που διατρέχει τη Θεωρία της δικαιοσύνης. Η συζήτηση διεξάγεται σε συνάρτηση με τον «πλουραλισμό» (των αξιών και των ε­πιλογών που συγκροτούνται σε διαφορε­τικές, «ανεκτικές η μία ως προς την άλλη θεωρίες») που υφίσταται σε κάθε δημο­κρατικά οργανωμένη κοινωνία. Ο πολιτι­κός φιλελευθερισμός αποδέχεται πως οι αντιθέσεις ανάμεσα στις ποικίλες φιλοσο­φικές, πολιτικές ή θρησκευτικές απόψεις αποτελούν αγαθό για τη δημοκρατία και πως το ζητούμενο είναι να αναζητήσουμε μια «συναίνεση μέσω σύγκλισης» προκει­μένου να αναπτύξουμε μια πολιτική (και ό­χι μεταφυσική) σύλληψη της δικαιοσύνης, η οποία θα γίνεται αποδεκτή από όλες τις απόψεις, χωρίς να χρειαστεί καμιά να α­παρνηθεί ό,τι τη διαφοροποιεί από τις άλ­λες.

     Κατά συνέπεια, οφείλουμε με την ορ­θολογική συζήτηση να εντοπίσουμε τις «κοινές ιδέες», ώστε να μπορέσουμε αρ­γότερα να τις μεταφράσουμε σε θεσμούς. Αυτή η εμπιστοσύνη που δείχνει ο Ρολς σε μια λογική που αναδύεται μέσα από το διάλογο και είναι ικανή να προαγάγει το δίκαιο για όλους έναντι του καλού για τον καθένα προσωπικά πυροδότησε τις δια­μάχες, στο βαθμό που και ο ίδιος είναι πο­λύ προσεκτικός ώστε να μη δίνει την εντύ­πωση ότι ενσαρκώνει μια απλή νομιμο­ποίηση του «κράτους πρόνοιας» ούτε, στον αντίποδα, του οικονομικού φιλελευ­θερισμού. Συναντά έτσι τους προβληματι­σμούς του Χάμπερμας*, και, πράγματι, οι δύο φιλόσοφοι συνυπογράφουν μια Συζήτηση για την ηθική του διαλόγου, η οποία δείχνει, ανεξάρτητα από όσα τους χωρί­ζουν, πως ο στοχασμός γύρω από τη δι­καιοσύνη παραμένει περίπλοκος και άπτεtιαι όλων tων τομέων της φιλοσοφίας.


ΛΕΞΙΚΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ GERARD DUROZOI-ANDRE ROUSSEL